Εορτάζουμε φέτος τα εκατό (100) χρόνια από την ενσωμάτωση της Θράκης στον Εθνικό κορμό.
Και συνακόλουθα, εορτάζουμε τα εκατό χρόνια της Αλεξανδρούπολης.
Στα πλαίσια αυτά, δημοσιεύουμε το Β’ μέρος της Ιστορίας των Εβραίων της Αλεξανδρούπολης, σύμφωνα με την καταγραφή του Ιστορικού Ερευνητή κ. Θρασύβουλου Παπαστρατή.
Το πρώτο μέρος είχε δημοσιευθεί στην Εφημερίδα μας πριν από ένα χρόνο.
Διαβάστε λοιπόν, τα άγνωστα για τους σημερινούς κατοίκους, στοιχεία αυτής της Ιστορίας.
***
Η Συναγωγή της Αλεξανδρούπολης
Στην Αλεξανδρούπολη, καθώς ήταν νεώτερη πόλη χτισμένη με βάση πολεοδομικό σχεδιασμό και σύγχρονες προδιαγραφές, δεν υπήρχε εβραϊκή συνοικία, με την έννοια της μαζικής εγκατάστασης Εβραίων σε συγκεκριμένο σημείο της πόλης, πολλώ δε μάλλον της γκετοποίησης1.
Η αύξηση του εβραϊκού πληθυσμού είχε ως αυτονόητο συνεπακόλουθο τη δημιουργία Συναγωγής, που κατασκευάστηκε στην πρώτη ζώνη της επέκτασης του αρχικού σχεδίου, ενώ αρκετά βορειότερα οριοθετήθηκε χώρος για το εβραϊκό κοιμητήριο2.
Η Συναγωγή, που διασώζεται μέχρι τις μέρες μας, με άλλη βεβαίως χρήση, βρίσκεται επί της οδού Μαζαράκη. Το κτίριο έχει εξωτερικές διαστάσεις 13 Χ 15 μέτρα, εσωτερικό εμβαδόν 162,84 τ.μ. και ύψος 7,78 μέτρα και βρίσκεται στο εσωτερικό περιτειχισμένης αυλής.
Οι εξωτερικοί τοίχοι έχουν χτιστεί από πλινθοδομή (κεραμικά – τούβλα), είναι σοβατισμένοι και η στέγη είναι κεραμοσκεπής3.
Η Συναγωγή ακολουθούσε τον «Οθωμανικό τύπο», με το βήμα στο κέντρο του κτιρίου, τον γυναικωνίτη στην είσοδο της συναγωγής και το όλο κτίριο «προστατευμένο» στο βάθος της αυλής,περιτειχισμένης από ψηλόμαντρότοιχο. Σύμφωνα δε μεμια εκδοχή, η Συναγωγή δεν είχε κολώνες στο κέντρο της4.
Ημορφολογία της Συναγωγής,σύμφωνα με τον Μεσσίνα, έχειτο μοντέλο των αρχών του 19ουαιώνα, μη διαφέροντας ιδιαίτερα από τις υπόλοιπες Συναγωγές του βορειοελλαδικού χώρου, παρά το ότι χτίστηκε στα τέλη του αιώνα αυτού, μετά τις Οθωμανικές μεταρρυθμίσεις και μάλιστα από μέλη μιας κοινότητας που είχε έντονη επαφή και επιρροές από τη Δύση, γεγονός παράδοξο5.
Πιθανή χρονολογία ανέγερσής της είναι το 1888, σύμφωνα με υπόθεση εργασίας του Ηλία Μεσσίνα6.
Πάντως στα 1902 χορηγήθηκε στην Κοινότητα άδεια να χρησιμοποιήσει για τις θρησκευτικές της ανάγκες ένα δωμάτιο εγκαταλελειμμένης οικίας, ενώ οικοδομική άδεια χορηγήθηκε την επόμενη χρονιά7.
Η Συναγωγή υπέστη ζημιές από βομβαρδισμό στη διάρκεια του πολέμου και στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε για τη στέγαση οικογενειών προσφύγων8, ενώ στα μεταπολεμικά χρόνια στεγάζει κατηχητικά σχολεία και τη «Χριστιανική Εστία».
Στα 1958 το κτίριο μεταβιβάστηκε με πωλητήριο9 στη Γ.Ε.Χ.Α. και «υπέστη σημαντικές τροποποιήσεις… σε βαθμό που μόνο οι εξωτερικοί τοίχοι παραμένουν στην αρχική τους μορφή»10. Κατά τον Ηλία Μεσσίνα, οι τροποποιήσεις, που έγιναν από το μηχανικό Γεώργιο Γιουβανάκη, περιλάμβαναν μετάθεση του αρχικού δαπέδου χαμηλότερα από τηναρχική του θέση, και αντικατάσταση του ξύλου από πλάκα μπετόν, αλλαγή στο ύψος των παραθύρων, ενώ κατεδαφίστηκε η σκάλα της κύριας εισόδου, που ήταν παραλληλόγραμμη με σκαλοπάτια προς τρεις κατευθύνσεις, καθώς και το στέγαστρο με δυο κολώνες στηνείσοδο, η τετράρριχτη κεραμοσκεπής στέγη αντικαταστάθηκε από πλάκα μπετόν και τροποποιήθηκε ριζικά το εσωτερικό της.
Σύμφωνα με τον Μεσσίνα11, πρόθεση του συμβουλίου της «Χριστιανικής Εστίας» ήταν η κατεδάφιση της Συναγωγής και η ανέγερση σύγχρονου κτιρίου, κατεδάφιση πάντως που αντίκειται στη συμφωνία που έγινε με το Κ.Ι.Σ.Ε. κατά την πώληση του κτιρίου.
Τα ανωτέρω επιεβαίωσε και ο γράφων κατά την πρώτη επίσκεψή του στον χώρο στα 1999, οπότε οι υπεύθυνοι ήταν ιδιαίτερα αρνητικοί απέναντί του. Μόλις έμαθαν τον σκοπό της επίσκεψης του γράφοντος, οι τότε υπεύθυνοι αναρωτήθηκαν «γιατί έρχονται κάθε τόσο εβραίοι και φωτογραφίζουν τον χώρο, ζητώντας πληροφορίες για την ιστορία του».
Και με ένοχο ύφος έσπευσαν να τονίσουν στο γράφοντα ότι «εμείς είμαστε νόμιμοι εδώ, τον αγοράσαμε τον χώρο, και έχουμε χαρτιά», καθώς φυσικά έχουν αποκτήσει το κτίριο με νόμιμο συμβόλαιο, θαρρείς και ο γράφων είχα προσφύγει στην διά της δικαστικής οδού διεκδίκησή του.
Ενώ ο γράφων διεκδικούσε – και διεκδικεί – μονάχα το δικαίωμα στη ιστορία και στη μνήμη…
Θρασύβουλος Παπαστρατής
Σημειώσεις:
1Al. Yerolympos, “New Data”, σελ. 626, 628 και Ηλίας Β. μεσσίνας, Οι συναγωγές στην Ελλάδα, η αρχιτεκτονική τους και η σχέση τους με τον ιστό της πόλης και την εβραϊκή συνοικία, αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, εθνικό μετσόβιο πολυτεχνείο, αθήνα 1998, σελ. 196. Σύμφωνα με τον Βασίλη Ριτζαλέο, τα διαθέσιμα στοιχεία δεν είναι επαρκή για να εξαχθούν συμπεράσματα ως προς την ύπαρξη οργανωμένης συνοικίας ή τη διάχυση των εβραίων στον πολεοδομικό ιστό της πόλης, αφενός λόγω της έλλειψης αρχείων, αφετέρου λόγω του μικρού μεγέθους της Κοινότητας. Βλ. Β. Ριτζαλέος, Οι εβραϊκές κοινότητες στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη, σελ. 58. πάντως, οι διευθύνσεις ιδιοκτησιών που ο ίδιος αναφέρει, συντείνουν στην ανυπαρξία εβραϊκής συνοικίας.
* «Δε θα σας ξεχάσουμε ποτέ», στα λαντίνο/τζουντέσμο.
2 Al. Yerolympos, ό.π., σελ. 626, 628.
3 Μεσσίνας, ό.π., σελ. 198
4 Μεσσήνης, ό.π., σελ. 37
5 Μεσσίνας, ό.π., σελ. 201-202.
6 Μεσσίνας, ό.π., σελ. 198. Ο μεσσίνας επισημαίνει πάντως (σημ. 24) ότι δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για την ίδρυση της Συναγωγής της αλεξανδρούπολης, τη χρονολόγηση της οποίας έκανε ο ίδιος το 1888 με βάση την εγκατάσταση εβραϊκού στοιχείου στην πόλη.
7 Μαρία Τεμιρτσίδη, Από το Δεδέαγατς στην Αλεξανδρούπολη. Η ιστορία της πόλης από το 1860 έως το 1920, αδημοσίευτη μεταπτυχιακή διατριβή, αριστοτέλειο πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Φιλοσοφική Σχολή, Θεσσαλονίκη 2009, σελ. 68.
8 Μεσσίνας, ό.π., σελ. 199
9 αρ. συμβολαίου 51.383/4-8-1958 στο μεσσίνας, ό.π., σελ.199, σημ. 35.
10 Μεσσίνας, ό.π., σελ. 199.
11 Μεσσίνας, ό.π., σελ. 199.
