«Ο Έλληνας, όποιον τον ξεπεράσει, τον φθονεί με πάθος και αν είναι στο χέρι του να τον γκρεμίσει, θα το κάνει»
Ο Κλεισθένης ήταν εκείνος πού γκρέμισε την τυραννία των Πεισιστρατιδών, η οποία είχε κρατήσει πολλά χρόνια. Ο ίδιος ίδρυσε την αθηναϊκή δημοκρατία το 508 π.Χ.
Το πρώτο του μέλη μα ήταν η περιφρούρηση της νεαρής δημοκρατίας έναντι κάποιου πιθανού επίδοξου τυράννου.
Προς τούτο κατέφυγε σέ ένα πρωτόγνωρο σύστημα, τον οστρακισμό.
Όστρακα ήταν τεμάχια πήλινων αγγείων πάνω στα όποια ο πολίτης σημείωνε το όνομα κάποιου θεωρούμενου ως πιθανού επίδοξου τυράννου. Όταν κατά την ψηφοφορία ο αριθμός των οστράκων με κάποιο όνομα έφθανε στις 6.000, ο αναφερόμενος οστρακιζόταν, δηλαδή ήταν υποχρεωμένος να παραμείνει έξω από τα όρια της Αττικής για 10 χρόνια. Ο Κλεισθένης θέσπισε τον οστρακισμό χωρίς να λάβει υπ’ όψη ορισμένες παθογένειες της ανθρώπινης φύσης: φθόνος, μίσος, κακότητα, αντεκδίκηση, τάση προς κουτσομπολιό… Ο οστρακισμός προσέφερε μια θαυμάσια ευκαιρία σ’ αυτές τις παθογένειες για να εκφραστούν. Ο πρώτος άλλως τε πού έπεσε θύμα του οστρακισμού ήταν ο ίδιος ο Κλεισθένης πού τον θέσπισε.
Όπως γράφει ο Πλούταρχος: «Κλεισθένης, ο Αθηναίος, το δεν οστρακίζεσθε εισηγησάμενος, ούτος έτυχε της καταδίκης πρώτος».
Ακολούθησε ο οστρακισμός επιφανών Αθηναίων οι όποιοι τόσες υπηρεσίες είχαν προσφέρει στην Πόλη: ο νικητής της Σαλαμίνας, Θεμιστοκλής, ο μεγάλος Περικλής, ο γιος του Μιλτιάδη, στρατηγός Κίμων, ο ρήτωρ Αριστείδης κ.ά.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Αριστείδη όπως την αναφέρει ο Πλούταρχος: «Κάποιος αγράμματους, την ήμερα της ψηφοφορίας, πλησίασε τον Αριστείδη και του ζήτησε να γράψει πάνω στα όστρακο το όνομα Αριστείδης.
Και όταν ο Αριστείδης τον ρώτησε αν γνωρίζει τον Αριστείδη, εκείνος απάντησε: «Όχι, αλλά κουράστηκα να ακούω ότι είναι δίκαιος».
Μέχρι το 1966, το σύνολο των οστράκων που είχαν βρεθεί ήταν 1668. Όλα έφεραν μόνο το όνομά του υπό οστρακισμό. Ξαφνικά, ένα πλήθος από 8500 περίπου όστρακα βρέθηκαν μαζεμένα στην κοίτη του Ηριδανού στον Κεραμεικό. Βρέθηκαν πολλά με, όχι μόνο ονόματα, αλλά και με σχόλια. Χαρακτηριστικά παραδείγματα:
– «Κίμων Μιλτιάδου Ελπινίκην λαβών ίτω». Ο Κίμων να πάρει την Ελπινίκη και να ξεκουμπιστεί. Η Ελπινίκη ήταν ετεροθαλής αδελφή του Κίμωνα και το κουτσομπολιό την ήθελε ερωμένη του.
– «Μεγακλής Ιπποκράτους μοιχός» και, επί πλέον, «Μεγακλής Ιπποκράτους αλλειτερός» = καταραμένος. Το κουτσομπολιό σέ όλη του την μεγαλοπρέπεια. Το νέα όστρακα αποτέλεσαν αντικείμενο μελέτης η οποία ανακοινώθηκε σε συνέδριο που οργάνωσε το 1992 η Αμερικανική Σχολή Κλασσικών Σπουδών για το 2.500 χρόνια από την ίδρυση τής δημοκρατίας (508 π.Χ.-1992 μ.Χ.)
Αξίζει να οναφερθεί το σχόλιο του Πλούταρχου για τον οστρακισμό: «Ήταν παρηγοριά και ανακούφιση του φθόνου των πολλών που ηδονίζονται να ταπεινώνουν όσους υπερέχουν και να ικανοποιούν την κακότητά τους, διώχνοντάς τους από το αξιώματα που κατείχαν».
Εδώ ταιριάζει αυτό που αναφέρει ο φιλόσοφος και πρ. Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Τσάτσος, στους «Οξυρίνχους παπύρους» – Απόσπασμα έκτο: «Ο Έλληνας δεν συγχωρεί στον συμπολίτη του καμμία προκοπή. Όποιον τον ξεπεράσει, ο Έλληνας τον φθονεί με πάθος, και αν είναι στο χέρι του να τον γκρεμίσει από εκεί που ανέβηκε, θα το κάνει».
Ευάγγελος Ζαχαρόπουλος
